“Lớn” về thân xác, “bé” về tâm thức? Tham, sân, si đang chi phối cuộc đời bạn? Cuộc trò chuyện này sẽ hé lộ bí mật để bạn “thấu suốt” bản chất tâm,
Tito:
Này MucMuc, hôm nay anh em mình bàn một chuyện được không? Em thấy người ta hay nói cụm từ “trưởng thành”, nhưng nhiều người vẫn lúng túng không rõ: “Trưởng thành là gì?”. Anh muốn nghe suy nghĩ của chú, vì chú lúc nào cũng xông xáo tìm hiểu, hỏi han lung tung hết.
MucMuc:
Dạ, để em nghĩ xem. “Trưởng thành” nghe đơn giản nhưng lắm khi người ta cứ nghĩ rằng qua 18 tuổi hay 20 tuổi, có công ăn việc làm, có gia đình… là “trưởng thành”. Nhưng em thấy đâu chỉ thế. Biết bao người 40, 50 tuổi, vẫn lóng ngóng, vẫn đầy dẫy phiền não, sống như “đứa trẻ to xác” ấy chứ.
Tito:
Chuẩn. Anh đây tuy nhiều tuổi hơn, nhưng nói thật, có lúc anh vẫn thấy mình vướng mắc những kiểu suy nghĩ y hệt trẻ con: giận hờn, ích kỷ, thích được khen, sợ bị chê, lắm khi cứng đầu chẳng chịu nghe ai cả. Vậy, thế nào gọi là “trưởng thành” một cách sâu sắc?
MucMuc:
Em nghĩ, khái niệm này phải kéo từ nhiều góc độ. Em thích nhất là nhìn từ Vi diệu pháp. Anh biết rồi đấy, Vi diệu pháp (Abhidhamma) luôn phân tích tâm và các tâm sở, cho mình thấy rõ quá trình vận hành của tham, sân, si, thiện, bất thiện… Lúc em quan sát tâm, em mới thấy “trưởng thành” không chỉ là chấp nhận thân xác lớn lên, hay có danh phận trong xã hội, mà là thấu suốt quá trình tâm, ý thức được nhân quả, chịu trách nhiệm với chính mình, không còn đổ lỗi cho ai hay cái gì bên ngoài.
Tito:
Nghe có vẻ “thiền” quá nhỉ. Nhưng đúng là, ông Phật nói nhiều về các pháp duyên sinh, về vô thường, vô ngã. Và chính những quán chiếu ấy làm cho người ta “lớn” thực sự. Nếu không, bề ngoài có thể ta là một người cha, người mẹ, làm “sếp” nọ sếp kia, nhưng bên trong vẫn lủng củng, bất an, không tự soi rọi, không tự chủ.
MucMuc:
Chuẩn. Với em, trưởng thành phải bắt đầu từ việc: (1) Thấy rõ nhân quả – nghĩa là hiểu sâu rằng những gì mình nghĩ, nói, làm đều sinh ra hệ quả tương ứng. (2) Tự chịu trách nhiệm – không đổ thừa cho hoàn cảnh hay cho người khác. Mình có thể bị ảnh hưởng bối cảnh, nhưng rốt cuộc, chọn lựa cuối cùng vẫn là của mình. (3) Biết buông những chấp thủ không đáng – vì ôm vào là phiền não. (4) Biết thương mình và thương người – kiểu như trưởng thành thì bớt cái “tôi”, vì càng “trẻ con”, “cái tôi” càng to tướng.
Tito:
Haha, mà em nói thế cũng khá “lý thuyết”. Chú đưa ra vài ví dụ thực tế trong xã hội ngày nay cho anh coi.
MucMuc:
Ví dụ nha: Em gặp một chị kia, 35 tuổi, kinh doanh quần áo. Chị ấy có hai con, vậy là “người lớn” chứ còn gì. Ấy thế mà, hễ ai chê chị ấy bán đắt hay vải không tốt, là chị hờn, chị trách, chị lên mạng bóc phốt khách. Thì đó, chị ấy đang hành xử như một đứa trẻ bướng bỉnh, không nhận ra rằng chuyện lời chê bai, thắc mắc của khách, nó là chuyện bình thường của đời kinh doanh. Làm sai thì sửa, hoặc nếu không sai thì giải thích mềm mỏng, thay vì nổi sùng. Rõ ràng là chị ấy “lớn xác” nhưng “chưa lớn tâm”.
Tito:
Ờ, đúng kiểu đó. Hoặc có người đàn ông kia, bốn mấy tuổi, suốt ngày đi nhậu, về nhà cáu gắt với vợ con, xong làm hỏng việc công ty, lại quay sang đổ là do vợ anh ta không biết tạo điều kiện. Ấy là thiếu trách nhiệm, thiếu hiểu biết về nhân quả.
MucMuc:
Đấy, người trưởng thành thật sự là người từng trải, nhưng không phải trải lắm thứ rồi mới “từng”. “Từng trải” theo em là đã có sự tỉnh giác, có quan sát. Như ông Phật ngày xưa, khi còn là Thái tử, Ngài đi ra bốn cổng thành, thấy cảnh già, bệnh, chết, và một vị sa môn – Ngài rút ra bài học sâu sắc, chạm vào căn tính từ bi, trí tuệ. Thế là Ngài rời hoàng cung, dấn thân tầm đạo. Còn ta, gặp cảnh y hệt, nhưng có khi chỉ “thấy cho biết”, chứ chả “ngộ” gì.
Tito:
Vì vậy mới bảo, trưởng thành là một tiến trình tỉnh thức, thấy được bản chất vô thường – anh nhớ ông Phật hay ví: “Đời sống mong manh như giọt sương đầu ngọn cỏ”. Ai mà nhận ra, thì sẽ không còn phí thời gian tranh cãi, thù hận, sân si. Họ dùng thời gian, năng lượng để chuyển hóa nội tâm, giúp người…
MucMuc:
Chính xác. Mà để nhận ra vô thường, phải có nội lực, có quán chiếu. Chứ chả phải cứ “biết” là đủ. Đọc vô thường suốt ngày, nhưng gặp một thất bại, ta vẫn sụp đổ, vẫn than “Trời ơi tại sao là tôi”. Thế là “ngã” vẫn to. Chưa trưởng thành xong.
Tito:
Nhắc đến “ngã” anh sực nhớ, trong Vi diệu pháp còn nói rõ lắm về các tâm sở “mạn”, “tham”, “tà kiến”… Mà “mạn” là một thứ rất thường trực. “Mạn” và “ngã” như cặp anh em. Em thấy đứa trẻ hay so sánh, tranh hơn thua, đòi quà… Lớn lên, ta vẫn vậy nhưng tinh vi hơn. Người trưởng thành đích thực, theo anh, là người bớt so đo, so sánh, bớt tham, bớt sợ.
MucMuc:
Đúng. Em cũng thấy, chúng ta sợ nhất nỗi “mình không bằng người ta”. Ở nhà trường, thầy cô, cha mẹ thường xuyên so sánh: “Con nhìn con nhà người ta…”. Rồi vào xã hội, công ty, sếp lại so: “Nhìn đối thủ kìa…”. Mình suốt ngày đặt lên bàn cân, đâm ra lo lắng, mệt mỏi, rồi cay cú, bất mãn. Vì thế, người có Chánh niệm, có tu tập, mới thấy “Ừ, cuộc đời đâu phải một cuộc đua duy nhất, ai cũng có sứ mệnh và nhân duyên riêng.”
Tito:
Khía cạnh này có dây mơ rễ má đến Khoa học thần kinh (polyvagal theory) mà chú hay tìm hiểu đấy. Cái thần kinh phế vị lưng (dorsal vagal) hay liên quan tới phản ứng “đóng băng” vì sợ hãi. Nhiều người khi phải chịu so sánh, căng thẳng, họ bị tê liệt, vô cảm, hay trầm cảm, do hệ thần kinh họ rơi vào chế độ “phòng vệ cao độ”. Muốn thoát ra, cần có sự an trú, sự thấu hiểu, lắng dịu, nương tựa vào Chánh niệm, thiền tập…
MucMuc:
Ô, anh học đâu mà rành ghê. Đúng là Polyvagal theory giúp giải thích vì sao con người có cơ chế “fight – flight – freeze” (chiến-hay-chạy-hay-đóng băng). Mà kẹt trong sợ hãi, lo âu, thì khó mà “trưởng thành”. Mình phản ứng bản năng, chứ không hành xử bằng trí tuệ.
Tito:
Có người bảo trưởng thành tức là “không còn sợ hãi”. Anh nghĩ, nói không còn sợ thì hơi cực đoan. Vẫn có thể sợ, nhưng là “biết sợ, mà không để nỗi sợ kiểm soát mình”. Hoặc sợ một cách tỉnh thức, kiểu “à, mình có nguy cơ mất mát, vậy mình cẩn thận”, chứ không sợ đến mức đánh mất phẩm chất, đánh mất tử tế.
MucMuc:
Chuẩn. Hoặc nhìn dưới lăng kính Vật lý lượng tử, có lý thuyết “observer effect” – người quan sát làm thay đổi kết quả. Cũng như vậy, nếu mình là “người quan sát chín chắn” đối với chính tâm mình, có Chánh niệm, mình “nhìn” những xung động tham sân si đang manh nha, mình nhận diện nó, nó sẽ “chuyển hóa” dần. Còn nếu mình thiếu tỉnh giác, những xung động ấy sẽ lôi mình đi. Trưởng thành là biết quan sát và “chọn”.
Tito:
Ừ, hay đấy, “Chọn” – tức là có tự do, không bị cột chặt. Trong cuốn “Man’s Search for Meaning”, Viktor Frankl từng nói đại ý: giữa kích thích và phản ứng, luôn có một “khoảng dừng” – trong khoảng dừng ấy, ta có khả năng chọn phản ứng nào. Đó là sự tự do, cũng chính là yếu tố để ta “lớn” lên.
MucMuc:
Chuẩn. Mà em thấy, còn một dấu hiệu của trưởng thành nữa: Sự “chịu trách nhiệm”. Xã hội giờ nhiều bạn trẻ rất giỏi, thông minh, nhưng khi xảy ra sai sót, hay đổ tại, đổ thừa. Hoặc người có tuổi hẳn hoi, vẫn luôn trách cấp trên, trách nhà nước, trách con cái… Chứ không nhìn lại chính mình.
Tito:
Đúng, Ông Phật có dạy: “Mỗi người là chủ nhân, là thừa tự của nghiệp”. Là ta tạo nghiệp thì ta thọ quả. Muốn thay đổi, phải sửa chính mình. Người “trẻ con” thường muốn người khác đổi. Người “trưởng thành” biết quay về sửa bên trong, hoặc “vừa sửa mình vừa tác động ngoại cảnh” chứ không ngồi đó than trời.
MucMuc:
Nói thêm về vấn đề “chịu trách nhiệm” với gia đình, em liên tưởng tới: Nhiều ông bố bà mẹ vẫn hay đau khổ khi thấy con cái hư hỏng, xong tự dằn vặt, trách móc mình, hoặc trách xã hội. Đúng là có phần trách nhiệm, nhưng “trưởng thành” nghĩa là mình biết đâu là giới hạn, đâu là phần của mình, đâu là nhân duyên của con. Mình làm hết lòng, hết tâm, rồi buông. Không ôm nỗi ám ảnh.
Tito:
Chính xác. Sâu xa hơn, “trưởng thành” còn liên quan đến việc biết “tha thứ”. Em để ý không, trẻ con giận nhau, hai phút sau làm lành. Nhưng đôi lúc người lớn giận nhau, có khi giận cả đời. Vì “cái tôi” to đấy. Tha thứ đôi khi đòi hỏi một sự can đảm, một sự xả bỏ. Ai làm được, nghĩa là tâm họ không còn vướng “sân hận”.
MucMuc:
Em lại thấy, cũng nên bổ sung: “Trưởng thành” gắn liền với “bao dung” chứ không phải “yếu đuối hay nhẫn nhịn vô minh”. Có người nhầm lẫn, tưởng cứ nhẫn, cứ chịu là hay, nhưng bên trong thì nuôi oán hờn, ấm ức. Thật ra, “bao dung” là do ta thấu hiểu rằng: Mình và người đều vô thường, đều có vô minh, và “chẳng ai hoàn hảo”. Nên tha thứ, không phải để “cho người kia lợi dụng” mà là để tâm ta không đóng băng, để tình thương được lan tỏa.
Tito:
Cái “độ chín” này không tự dưng mà có đâu. Anh thấy, người ta thường phải trải nghiệm nhiều, vấp ngã nhiều, rồi mới chịu “ngộ” ra. Nhiều người đọc vô số kinh sách, nghe pháp thoại, nhưng chưa một lần “ngã đau” nên chưa thật biết “trưởng thành” là gì. Tuy nhiên, anh vẫn tin ta có thể học từ vấp ngã của người khác, nếu ta có tâm thiện cầu học.
MucMuc:
Đồng ý. Với những ai không tự “chiêm nghiệm”, thì có được “một cú sốc” cũng là duyên lành. Người thất tình, đổ vỡ, mất tiền, mất tài sản… tự nhiên mới ngộ ra “À, trước nay mình ngu thật, chấp thật. Nay phải thay đổi”. Em thấy, “chuyển hóa” sau đau khổ là một bước quan trọng khiến người ta vụt lớn.
Tito:
Chú thấy không, ông Phật ngày xưa là bậc thầy. Ngài dạy “Khổ đế” là phải thấy, phải thấu nỗi khổ. Có người cứ nghĩ “Khổ” là điều xấu. Nhưng khổ chính là chất liệu thúc đẩy ta tìm con đường giải thoát. Nếu không đối diện khổ, ta cứ mơ mộng, vô minh, lơ lửng. Nên “khổ” giúp ta trưởng thành.
MucMuc:
Hoàn toàn đồng ý. Em nhớ ở văn hóa hiện đại, cũng khuyên “chẳng ai lớn lên trong vùng an toàn”. Bởi nếu suốt ngày an toàn, ta đâu có bị challenge, đâu chịu khó rèn tâm. Thực ra, “trưởng thành” luôn đi đôi với “bước ra khỏi vỏ kén”. Bước ra khỏi êm ấm, hay bước qua ranh giới sợ hãi của chính mình.
Tito:
Nói đến “bước qua ranh giới sợ hãi”, anh liên tưởng Vật lý lượng tử: Muốn hạt electron chuyển quỹ đạo, cần một “lượng năng lượng nhất định”. Cũng thế, muốn “nhảy” sang bờ trưởng thành, mình cần một năng lượng, thường là từ khổ đau, hay từ tâm tinh tấn, hay từ ý chí mong cầu giải thoát…
MucMuc:
Haha, thí dụ “lượng tử” thú vị nha. Thế còn góc độ khoa học thần kinh? Em thấy, não ta có “vùng Limbic” (não cảm xúc), “vùng vỏ não trước trán” (tư duy cấp cao). Lúc “chưa trưởng thành”, ta thường bị chi phối bởi Limbic (phản ứng cảm xúc thô sơ). Lúc “lớn”, “vỏ não trước trán” dần can thiệp, ta biết tự điều tiết, biết nhìn xa.
Tito:
Trúng phóc. Chẳng hạn, một đứa bé 3 tuổi muốn kẹo, nó sẽ la hét nếu không được. Người lớn (não trước trán) sẽ tính: “À, không nên làm ầm lên, mất thể diện, hoặc ảnh hưởng người khác”. Nhưng “não trước trán” này còn cần “thấu hiểu vô ngã, vô thường” nữa, để không phải do sợ sĩ diện mà đè nén cảm xúc, mà là do mình có chánh niệm, hiểu lẽ.
MucMuc:
Còn một ý nữa: “Trưởng thành” cũng đồng nghĩa “không còn muốn phán xét hay áp đặt lên người khác”. Em thấy trẻ con hay áp đặt bạn bè theo ý nó, ví dụ: “Mày phải chơi trò này với tao”. Người lớn non nớt cũng vậy, hay bắt đối phương sống theo ý mình, từ vợ/chồng đến con cái. Người trưởng thành tôn trọng cá thể, tôn trọng sự khác biệt.
Tito:
Ừ, chính xác. Bản ngã hay muốn xếp mọi thứ vào khung nó. Khi ta trưởng thành, ta hiểu “mọi người có con đường riêng”, vì “mỗi người có duyên nghiệp khác nhau”. Muốn can thiệp hay áp đặt cũng không được. Thay vào đó, hỗ trợ, hướng dẫn, nếu họ muốn. Chứ đừng ép.
MucMuc:
Lại có người nói: “Trưởng thành là khi ta biết yêu thương mà không ràng buộc”. Em thích khái niệm này. Tình yêu trưởng thành là “cho người kia được tự do, được là chính họ” – giống “từ bi hỷ xả” theo Phật dạy. Còn non nớt thì “yêu” theo kiểu bám dính, kiểm soát, ghen tuông, sợ mất.
Tito:
Chuẩn. Em nhìn xã hội bây giờ, bao nhiêu vụ đánh ghen, bao nhiêu cặp hôn nhân tan vỡ vì không chín chắn, không nhìn nhau bằng sự hiểu và tôn trọng. Họ cưới nhau mà thật ra chưa “lớn”, vẫn “dựa dẫm” hay “mong đối phương làm mình hạnh phúc”. Mà hạnh phúc, ai làm cho ai được? Mỗi người phải tự tu, tự chuyển.
MucMuc:
“Trưởng thành” cũng liên quan chỗ này: “Tự làm chủ hạnh phúc”. Không đổ cho chồng/vợ, con cái, công ty, xã hội… “Các người không làm tôi hạnh phúc”. Mình phải tự tu, từ bi, trí tuệ, quán vô thường, vô ngã, bớt tham sân si. Từ đấy, mình mới mở ra an lạc. Hạnh phúc do nội tâm.
Tito:
Thế nãy giờ nói hay, nhưng “làm sao để rèn luyện trưởng thành”? Phải chăng:
- Trải nghiệm khổ đau, lấy đó làm động lực.
- Học giáo pháp của ông Phật, nhất là về Tứ Diệu Đế, Bát Chánh Đạo, vô thường, vô ngã…
- Thực hành Chánh niệm – thiền định – quan sát tâm (giống Vi diệu pháp).
- Từng bước thay đổi cách sống, cách ứng xử, có trách nhiệm, bao dung, yêu thương…
MucMuc:
Dạ, em cũng thêm: (5) Nên có “minh sư, thiện hữu tri thức” dẫn dắt. Không cứ phải thầy tu, mà người bạn đồng hành, một cộng đồng chánh niệm, để mình có môi trường thực tập, nhắc nhở lẫn nhau. Vì “già”, “trưởng thành” không phải cô độc, mà còn cần sự tương tác, chia sẻ.
Tito:
Hay. Mà công nhận, thực hành thiền quán Vipassana, quan sát năm uẩn, quán duyên khởi… là con đường mấu chốt. Khi ta thấy “Tâm – Thân” này chỉ là tập hợp của duyên, lúc ấy, “lớn” khủng khiếp, vì ta không còn chấp chặt. Mọi sợ hãi, tham ái giảm nhiều.
MucMuc:
Vâng, hihi, “lớn khủng khiếp” nghe lạ. Tức là “lớn” về mặt tâm linh. Càng nhận rõ vô ngã, ta càng nhẹ nhàng, không muốn gây hại, không bám. Cuộc đời trở nên ý nghĩa hơn, vì mình cống hiến, nhưng không ràng buộc kết quả. Em thấy ai sống được như vậy, toát lên vẻ điềm tĩnh, bao dung.
Tito:
Cho nên, nói “trưởng thành” không phải biến thành máy móc hay khô khan, mà ngược lại, càng hiền, càng gần gũi, tự nhiên, hồn nhiên một cách có trí tuệ. Giống như một em bé “ngây thơ”, nhưng đã đi qua mọi sóng gió, nay vẫn giữ được tâm trong sáng, mà lại sáng suốt.
MucMuc:
Đúng rồi. Nó như “đứa trẻ hồn nhiên” nhưng bên trong có chiều sâu, có từng trải, có hiểu biết nhân quả. Không còn sợ mất, không còn sợ thất bại, không bám địa vị, danh vọng… Vì hiểu tất cả chỉ là duyên, có rồi mất. Mục đích sống của ta không còn là tranh đoạt, mà là tu tập, giúp mình và giúp người khác bớt khổ.
Tito:
Phải nói, nhìn quanh xã hội bây giờ, “trưởng thành” còn gắn với cái gọi là “minh bạch nội tâm”. Tức là ta không dối mình. Con người hay tự dối mình lắm, hay chối bỏ những góc tối. Thí dụ, mình sai, nhưng mình tìm trăm lý do, hay lu loa đổ tại người khác. Người trưởng thành dám nhận, dám sửa.
MucMuc:
Thêm vào đó, còn dũng cảm xin lỗi, dũng cảm chịu trách nhiệm. Em thấy ít người “xin lỗi” tử tế. Đa phần “xin lỗi cho qua”. Người trưởng thành, khi biết mình sai, họ có thể cúi mình thành tâm nhận lỗi. Không thấy mất thể diện, vì “cái tôi” đâu còn chiếm chỗ lớn nữa.
Tito:
Nói về xã hội, ta cũng thấy: nếu ai cũng trưởng thành, thì chiến tranh, bạo lực, cạnh tranh độc hại, lừa đảo, hối lộ, tham nhũng… sẽ giảm hẳn. Vì gốc rễ của mấy cái đó là “tham – sân – si”, là “thiếu hiểu biết, thiếu tình thương”.
MucMuc:
Vâng. Thế nên ông Phật mới dạy con đường Bát Chánh. Chứ Ngài đâu có dạy mánh lới kinh doanh hay chính trị. Mục đích tối hậu của ông Phật là giúp chúng sinh trưởng thành tâm linh, thoát khổ, giải thoát. Còn ai chưa “phản tỉnh” thì cứ tưởng tu là cổ hủ, lạc hậu, không “thực tế”. Nhưng thực ra, tu hành chính là cứu mình, cứu đời.
Tito:
Chuẩn. Ở góc độ vi diệu pháp, khi tâm chúng ta thiện và có trí tuệ, hành động ta tự động “chín chắn”. Đó là cốt lõi. Lúc ấy, lo gì ta thất bại. Thất bại hay thành công chỉ là nhãn của thế gian. Tâm giải thoát, tự do, thì “đi đâu cũng an lạc”.
MucMuc:
Nói đến an lạc, em thấy nhiều người muốn an lạc mà vẫn “trẻ con” trong cách suy nghĩ: Họ đổ cho “gia đình tôi làm tôi khổ”, “công việc tồi tệ quá làm tôi khổ”… Họ không hiểu, do chính “tâm bám” của họ, chứ ngoại cảnh là duyên thôi. Lúc nào họ cũng trong tư thế nạn nhân, khó mà lớn.
Tito:
Vậy nên, đôi lúc “trưởng thành” đồng nghĩa “không còn làm nạn nhân”. Mình là người làm chủ, là trung tâm tạo tác nghiệp. Tập trung vào sửa tâm, chuyển nghiệp. Không kêu than “vì anh A, vì chị B, vì xã hội, vì quá khứ”… mà quên vai trò của mình.
MucMuc:
Em cũng để ý, nhiều người học Phật, học vi diệu pháp, có khái niệm “duyên nghiệp”. Có người lại vin vào “nghiệp” để phó mặc, “Ôi, do nghiệp thôi”. Cái đó cũng sai. Vì “hiểu nhân quả” nhưng vẫn phải nỗ lực gieo nhân thiện. Không thể ngồi yên. Người “trưởng thành” hiểu rằng: Mình phải làm phần của mình; còn kết quả ra sao, do duyên chung, mình sẵn sàng chấp nhận.
Tito:
Quá chuẩn. Thế, bàn về “trưởng thành” trong công việc, anh thấy: Một người thực sự chín chắn thì không ngại việc. Thất bại, họ sửa; thành công, họ khiêm tốn. Họ không phải kiểu “cậy quyền, ỷ thế”. Họ biết lắng nghe, hợp tác.
MucMuc:
Anh gợi em nhớ: Chỗ Em làm, có một anh sếp, chính xác là rất “chín”. Anh ấy thường hỏi ý kiến đội ngũ, sẵn sàng khen ngợi công khai, phê bình riêng tư, nhận lỗi dù cho phần sai nhỏ nhất của mình, và luôn mở cho mọi người thấy bức tranh tổng thể. Em học được nhiều từ người như thế, cảm giác được tôn trọng, được nâng đỡ.
Tito:
Dấu hiệu “trưởng thành” trong công việc, theo anh, là không quan tâm tới “credit” (công trạng) nhiều, mà quan tâm tới “kết quả chung” và “mối quan hệ đội nhóm” – chứ không phải giành công, hất lỗi.
MucMuc:
Nhất trí. Đó cũng là “buông bỏ cái tôi” trong môi trường doanh nghiệp. Cái này khó lắm. Vì trong kinh tế thị trường, ai cũng muốn nổi bật để thăng tiến, lương thưởng. Người nào vững vàng nội tâm, mới không bị cuốn vào danh lợi, cạnh tranh.
Tito:
Thế quay lại chủ đề chính: Vậy rốt cuộc, “Trưởng thành là gì?” – nếu gói ghém một câu. Anh nghĩ: Trưởng thành là biết mình (giới hạn, trách nhiệm), biết người (thông cảm, tôn trọng), biết đời (vô thường, duyên khởi), và biết Đạo (con đường giải thoát).
MucMuc:
Câu ấy tổng hợp hay đó. Em gom thêm: “Trưởng thành” là khả năng sống mà không để tham – sân – si chi phối, nghĩa là quán chiếu thường xuyên, tập buông các dính mắc, và hành xử bằng trí tuệ, từ bi. Còn non nớt thì cứ bốc đồng, chỉ muốn tiện cho mình, hoặc sợ hãi.
Tito:
Chuẩn. Thế trong lăng kính “ông Phật” nhé, “trưởng thành” còn là “vượt sang bờ kia” – “bờ kia” ám chỉ sự thoát khổ. Bên “bờ này” là “chưa trưởng thành”, trôi lăn trong sinh tử. Bên “bờ kia” là Niết bàn, là giác ngộ. Cái “cầu” bắc qua hai bờ là “Bát Chánh Đạo”.
MucMuc:
Em nhớ, ông Phật gọi người chưa giác ngộ là “kẻ phàm phu”, còn người đã đắc Thánh quả là “bậc Thánh”. Tạm dịch “phàm phu” là “chưa trưởng thành tâm linh”, còn “bậc Thánh” – “đã lớn”. Tất nhiên, phàm phu vẫn có thể sống tốt, nhưng còn mầm mống vô minh.
Tito:
Ừ, ai cũng có thể đang ở lưng chừng. Nhưng nếu đã thấy lối đi, quyết tu tập, thì từng bước rũ bỏ vô minh. “Trưởng thành” là một hành trình, chứ không phải một điểm đến. Ai cứ rèn tâm, dũng mãnh, thì lên được.
MucMuc:
Nói vậy thì “trưởng thành” như cái “continuum” (một dải liên tục). Lúc nhỏ, ta rất phiền não. Ta học, vấp ngã, chiêm nghiệm, “lớn dần”, bớt sân si. Rồi một ngày, chúng ta có thể rạng rỡ như bậc thiện tri thức. Nhìn đâu cũng thấy yêu thương, đâu cũng thấy bài học, sống an lạc.
Tito:
Anh tán thành. Vậy, rút ra bài học cho ai muốn chạm tới “trưởng thành”:
- Xem bất cứ trải nghiệm nào cũng là bài học.
- Phát triển chánh niệm, quán chiếu vô thường, vô ngã.
- Giữ tâm khiêm tốn, sẵn sàng thay đổi.
- Có tình thương và trí tuệ (từ bi – trí).
- Không ngừng tự soi lại, nhận lỗi, xin lỗi khi cần.
- Xem mình và người đều đang trên đường học.
MucMuc:
Tuyệt. Em thấy nhiều người nghĩ trưởng thành là… cứng nhắc, là không khóc, không mềm yếu. Thật ra, người thực sự “lớn” lại hay “mềm” vì họ không sợ bộc lộ cảm xúc chân thật. Họ khóc vì thương xót, nhưng không bi lụy; họ cười nhưng không kiêu mạn; họ nói “không” khi cần, mà không áy náy.
Tito:
Chuẩn, họ không ngại bị phán xét, cũng không nương vào khen chê. “Trưởng thành” ở “tâm tự do”. Tâm ấy tỏa ra năng lượng ấm áp, khiến người khác tin cậy.
MucMuc:
Đúng. Tóm lại, quay lại câu hỏi ban đầu: “Trưởng thành là gì?” – Em tin đấy là sự “chín” của tâm, là thoát khỏi những tập khí vô minh, những ràng buộc bản ngã. Mỗi ngày, ta ý thức, ta thực hành, rồi dần dần ta “lớn”.
Tito:
Hay, cám ơn chú. Hôm nay trò chuyện, anh tự thấy mình còn lắm cái tật trẻ con. Anh sẽ bắt đầu để ý hơn đến mấy phản ứng sân hận, mấy lần bướng bỉnh, cãi vã… Anh sẽ tập rèn, quán tâm, thực hành chánh niệm, sống từ bi. Vì anh hiểu, “đâu phải cứ nhiều tuổi là lớn”.
MucMuc:
Hì, chuyện nhỏ. Em cũng vẫn trẻ con lắm. Chúng ta còn phải đồng tu dài dài. Mong rằng, chúng ta sẽ “lớn” thêm mỗi phút giây, để cuộc sống này có thêm nhiều niềm vui, nhiều yêu thương. Chúng ta sẽ lan tỏa tinh thần ấy tới mọi người.
Tito:
Phải rồi, ông Phật ban đầu cũng là Thái tử, đâu thiếu quyền thế, nhung lụa. Vậy mà Ngài nhận ra khổ, nhận ra vô thường, vô ngã, mà dám từ bỏ tất cả, dấn thân, chứng ngộ. Tấm gương đó lớn nhất lịch sử. Ai cũng có thể noi theo – tùy sức.
MucMuc:
Nói đến “noi theo”, em nghĩ người đời sống hiện đại có gia đình, có công việc, không nhất thiết phải đắp y xuất gia. Nhưng học được cốt lõi: bớt chấp, bớt sân, bớt dính mắc, thực hành thiền, sống giản dị, làm điều thiện, ắt là từng chút một, sẽ “trưởng thành”.
Tito:
Ừ, có một điều vui: Càng tu, càng thấy đời đơn giản. Anh trước kia nghĩ “trưởng thành” là gánh trách nhiệm cực lớn, căng thẳng. Giờ anh hiểu, trách nhiệm không phải là gánh nặng, nó là niềm vui cống hiến, vì mình chọn điều ấy. Và sự giản dị khiến anh nhẹ nhàng.
MucMuc:
Cũng như, anh biết polyvagal theory, em hay nói: khi ta an trú, hệ thần kinh dần đưa ta vào trạng thái “ventral vagal” – cởi mở, kết nối. Mình tự nhiên thấy đời êm, mọi người dễ gần, xưa kia mình đề phòng, khó chịu, do “ngã” to. Giờ “ngã” bớt, trái tim ấm áp, ta càng “chín”.
Tito:
Chưa gì mà chú cho anh “lên” polyvagal theory. Nhưng công nhận, nếu tĩnh tâm, an trú, thì ta sẵn sàng yêu thương, tha thứ, lắng nghe. Ai cũng thích làm việc chung với mình, ai cũng được chữa lành. Cuộc đời đẹp.
MucMuc:
Đó, gọi là “trưởng thành đích thực”. Không phải số tuổi, không phải thành tựu vật chất, không phải địa vị, mà là hành trình bước qua vô minh, tham sân si, đến sự hiểu biết, tình thương. Như anh nói, “một đứa trẻ bên ngoài, nhưng là bồ tát bên trong”.
Tito:
Hahaha, mong ước được như thế. Thôi, cũng muộn rồi. Mình tranh thủ khép chuyện ở đây nhé. Mai mốt có dịp, ta bàn tiếp: “Trưởng thành trong hôn nhân, làm cha mẹ”, “Trưởng thành nơi công sở”, “Trưởng thành khi sắp lìa đời”… Rồi còn khối chủ đề hay ho.
MucMuc:
Dạ, vui quá. Em thích những chủ đề này lắm, vì đời sống đầy chuyện. Mỗi một khía cạnh, ta đều có thể soi chiếu với đạo, với vi diệu pháp, với khoa học, để nhìn cho thấu. Em mừng vì cả hai anh em mình vẫn luôn đối thoại được như vậy.
Tito:
Anh cũng mừng. Bởi, hai anh em ta tuy hay khắc khẩu, nhưng kỳ thực, mục đích đều giống nhau: Tìm hiểu bản chất, sống có nghĩa. Đây chính là “trưởng thành” – không ngừng học, không ngừng buông bản ngã, không ngừng yêu thương.
MucMuc:
Dạ đúng, em chốt một câu: “Trưởng thành là con đường, không phải đích đến”. Mỗi ngày, ta cứ vững bước.
Tito:
Ok, chào nha. Hôm khác lại bàn tiếp, ta còn nhiều vấn đề vũ trụ!