Vài dòng tản mạn về những vai diễn chúng ta chưa từng muốn từ bỏ.
Bạn đã bao giờ cảm thấy như có một giọng nói vang vọng trong đầu mình, lải nhải không dứt? Một giọng nói nhắc đi nhắc lại về những điều đã qua, về những chuyện chưa xảy ra, về những gì lẽ ra phải tốt hơn, về những người lẽ ra phải yêu thương bạn hơn, trân trọng bạn hơn?
Một người mẹ lớn tuổi ngồi trong căn phòng tĩnh lặng, nghĩ về con gái mình. Ngày còn bé, bà đã hy sinh tất cả để nuôi nó khôn lớn, mong nó có một cuộc sống tốt đẹp hơn mình. Bây giờ nó đã trưởng thành, có sự nghiệp vững vàng, một gia đình, nhưng trong mắt bà, nó không bao giờ đủ tốt. Bà luôn nghĩ:
• “Nó phải chịu quá nhiều áp lực!”
• “Cuộc sống của nó thật không dễ dàng!”
• “Lẽ ra nó phải hạnh phúc hơn!”
Dù con gái bà đang sống tốt, bà vẫn đau khổ cho nó, vẫn lo lắng như thể cuộc đời nó là một chuỗi bi kịch. Nhưng đó có phải là sự thật? Hay chỉ là câu chuyện của bản ngã bà tự tạo ra để duy trì vai trò “người mẹ hy sinh” trong vở kịch tâm trí mình?
Một người đàn ông trung niên, dù đã có tất cả trong tay – tiền bạc, danh vọng, sự nghiệp – nhưng vẫn không thể cảm thấy an tâm. Anh lo sợ bị vượt mặt, lo sợ mất đi vị trí của mình. Dù từ bên ngoài, mọi người nhìn anh như một hình mẫu của thành công, nhưng bên trong, anh không ngừng đặt câu hỏi:
• “Mình đã làm đủ tốt chưa?”
• “Còn bao lâu nữa mình sẽ mất đi tất cả?”
Những suy nghĩ này không đến từ hiện thực, mà đến từ bản ngã – kẻ không bao giờ muốn ta cảm thấy đủ đầy.
Một người vợ lặng lẽ nhìn người chồng của mình. Họ từng yêu nhau say đắm, nhưng bây giờ giữa họ là sự im lặng kéo dài. Cô tự hỏi: “Anh ấy còn yêu mình không? Hay mình chỉ là một phần của thói quen?”
Những suy nghĩ ấy không chỉ là “suy nghĩ”, mà là một vòng lặp không hồi kết, một cơn lốc cuốn ta vào một thực tại ảo – nơi quá khứ và tương lai trộn lẫn, nơi khổ đau cứ mãi được tái hiện. Ta nghĩ rằng mình đang kiểm soát suy nghĩ, nhưng thực tế, ta là nô lệ của nó.
Tâm trí con người giống như một cỗ máy xay không có công tắc tắt. Nó xay quá khứ, xay tương lai, xay nỗi đau và nỗi sợ, cho đến khi tất cả hòa vào nhau thành một hỗn hợp nặng trĩu trong lòng.
Suy tư thường bị ám ảnh bởi quá khứ. Khi một chuyện đau khổ xảy ra, ta không chỉ trải nghiệm nó một lần, mà ta diễn lại nó hàng trăm, hàng ngàn lần trong tâm trí.
Có những chuyện đã qua từ lâu, nhưng trong đầu ta, nó chưa bao giờ kết thúc.
Một người phụ nữ ly hôn đã 5 năm, nhưng trong tâm trí, cô vẫn đang cãi nhau với chồng cũ mỗi ngày. Những lời anh ta từng nói, những tổn thương anh ta gây ra, vẫn vang vọng trong đầu cô. Cô biết rằng mình nên buông bỏ, nhưng không thể. Vì nếu cô buông bỏ, cô sẽ mất đi vai trò “người phụ nữ bị phản bội” mà bản ngã cô đã xây dựng.
Một người con trai đã cố gắng hết sức để làm mẹ mình vui. Anh yêu thương, hiếu thảo, sống có trách nhiệm. Nhưng mẹ anh vẫn luôn nghĩ rằng anh khổ, rằng anh đáng thương, rằng cuộc sống của anh thật bất hạnh. Bà không nhận ra rằng chính suy nghĩ của mình đang tạo ra bi kịch. Vì nếu bà chấp nhận rằng con mình hạnh phúc, bà sẽ mất đi vai trò “người mẹ vĩ đại luôn lo lắng cho con” – một vai trò mà bản ngã bà không thể từ bỏ.
Một người đàn ông từng bị cha mẹ chê bai thời thơ ấu, lớn lên thành công nhưng vẫn mang theo cảm giác “mình không đủ tốt”. Dù có trong tay sự nghiệp rực rỡ, anh vẫn bị ám ảnh bởi việc phải chứng minh giá trị của mình, phải làm nhiều hơn, kiếm nhiều hơn – vì trong sâu thẳm, nỗi đau cũ vẫn còn đó.
Tâm trí con người hiếm khi sống trong hiện tại. Nó thích lao về tương lai, vẽ ra những viễn cảnh xấu nhất có thể xảy ra.
Bản ngã khiến chúng ta tin rằng nếu ta lo lắng đủ nhiều, ta có thể kiểm soát được tương lai. Nhưng đó là một lời nói dối.
Một doanh nhân sau nhiều năm gây dựng sự nghiệp, khi đã đạt đến đỉnh cao, lại không thể tận hưởng thành quả. Anh ta luôn sợ bị vượt mặt, sợ mất đi những gì mình có. Nỗi sợ ấy khiến anh trở thành kẻ nô lệ của công việc, không dám dừng lại, không dám thả lỏng.
Một người vợ luôn lo lắng rằng chồng mình có thể thay đổi, có thể rời xa mình. Cô liên tục kiểm soát, nghi ngờ, đặt câu hỏi. Nhưng chính nỗi sợ ấy lại khiến mối quan hệ rạn nứt nhanh hơn.
Suy nghĩ miên man về tương lai là một cái bẫy. Nó tạo ra ảo giác rằng ta có thể kiểm soát mọi thứ. Nhưng thực tế, ta chỉ đang tự giam mình trong một nhà tù do chính tâm trí tạo ra.
Trong Vi Diệu Pháp, cảm xúc được xem là phản ứng của cơ thể đối với ý nghĩ. Nhưng điều trớ trêu là cơ thể không phân biệt được một tình huống có thật và một ý nghĩ trong đầu.
Cảm xúc tiêu cực không chỉ là những đợt sóng thoáng qua, mà chúng tích tụ lại, hình thành một khối khổ đau bên trong ta. Khối khổ đau này có một cơ chế sinh tồn kỳ lạ: nó cần được nuôi dưỡng để tiếp tục tồn tại.
Một người mẹ quá yêu con, đến mức dính mắc vào nó. Khi con cái có cuộc sống riêng, bà cảm thấy bị bỏ rơi, và thế là khối khổ đau trong bà lên tiếng: “Nó không còn thương mình nữa!”. Nhưng điều bà không nhận ra là: bà cần nỗi đau này để khẳng định bản thân.
Một người đàn ông từng bị tổn thương trong tình yêu, vô thức thu hút những mối quan hệ độc hại vào đời mình. Anh ta cứ lao vào những người phụ nữ giống hệt người đã làm anh tổn thương, để rồi lại lặp lại bi kịch cũ.
Mỗi khi bạn cảm thấy bình yên, khối khổ đau sẽ tìm cách gợi lại quá khứ, kích hoạt những vết thương cũ. Nó làm vậy không phải vì ghét bạn, mà vì nó không thể tồn tại nếu không có năng lượng của khổ đau.
Một người phụ nữ sau ly hôn, dù đã bình yên, nhưng mỗi khi nhìn thấy một cặp đôi trên phố, khối khổ đau trong cô lại thì thầm: “Nhìn họ kìa! Mình đã mất đi thứ ấy mãi mãi!”. Và thế là cô lại rơi vào hố sâu của đau khổ.
Một người đàn ông thất bại trong kinh doanh, thay vì chấp nhận, lại dành cả đời để nói về sự bất công, về những kẻ đã phản bội mình. Anh ta nuôi khối khổ đau như một phần của bản ngã.
Bản ngã là một đạo diễn tài ba, luôn đứng sau mọi bi kịch trong cuộc sống của chúng ta. Nó không bao giờ muốn ta hạnh phúc, không bao giờ muốn ta yên ổn. Nếu một ngày ta chợt cảm thấy lòng nhẹ nhõm, nó sẽ nhanh chóng thì thầm vào tai ta:
• “Khoan đã, mày đã quên chuyện ngày xưa rồi sao?”
• “Đừng vội mừng, cuộc đời này luôn có cái gì đó không ổn!”
• “Hạnh phúc chỉ là tạm thời, nỗi đau mới là vĩnh cửu!”
Và thế là ta lại rơi vào vòng xoáy của những suy nghĩ miên man, khối khổ đau lại có cơ hội được tiếp tục nuôi dưỡng.
Bản ngã không thể sống nếu không có một danh tính. Nó cần một “câu chuyện” để bám víu, một vai diễn để đóng, một kịch bản để duy trì.
Một người mẹ có một cô con gái thành đạt, hiếu thảo, yêu thương mẹ hết lòng. Nhưng bà không thể cảm thấy yên tâm. Trong tâm trí bà, con gái bà vẫn là một đứa trẻ đáng thương. Bà tự kể cho mình nghe câu chuyện:
• “Cuộc sống của nó thật khổ, lúc nào cũng phải làm việc vất vả!”
• “Nó có nhà cao cửa rộng thì sao chứ? Có ai hiểu được những áp lực của nó không?”
• “Nó có chồng có con, nhưng liệu có ai yêu thương nó nhiều như mình không?”
Bà không nhận ra rằng: chính bà đang khổ vì những suy nghĩ của mình.
Tại sao bà không thể chấp nhận rằng con mình đã hạnh phúc? Vì nếu con gái bà hạnh phúc, bản ngã của bà – với vai trò “người mẹ hy sinh, luôn lo lắng cho con” – sẽ bị lung lay. Và bà không biết mình là ai nếu không còn giữ vai diễn đó.
Có những người sống mãi với một nỗi đau, không phải vì họ không thể buông bỏ, mà vì họ không muốn buông bỏ.
Một người phụ nữ bị chồng phản bội. Cô đau khổ, tức giận, oán hận. Điều đó là dễ hiểu. Nhưng năm tháng trôi qua, cô vẫn nhắc về nó, vẫn kể lại câu chuyện đó mỗi khi có cơ hội. Trong tâm trí, cô vẫn là nạn nhân của sự phản bội.
Tại sao cô không thể bước tiếp? Vì bản ngã của cô đã đồng nhất với vai diễn đó. Nếu cô tha thứ, nếu cô buông bỏ, nếu cô không còn nhắc về chuyện cũ – thì ai sẽ là cô bây giờ? Cô không muốn mình chỉ là “một người phụ nữ bình thường”, cô muốn là “người phụ nữ đã chịu đựng quá nhiều, đã bị tổn thương sâu sắc”.
Bản ngã thích những câu chuyện đầy bi kịch. Nó thích làm ta cảm thấy mình đặc biệt, làm ta cảm thấy mình có một nỗi đau riêng, một cuộc đời đáng thương mà người khác không thể hiểu thấu.
Nhưng sự thật là gì? Sự thật là: nếu ta thực sự muốn hạnh phúc, ta phải chấp nhận từ bỏ câu chuyện của mình.
Hãy thử hình dung: nếu một ngày bạn thật sự buông bỏ được tất cả quá khứ, không còn lo lắng về tương lai, không còn bị cảm xúc lôi kéo – thì chuyện gì sẽ xảy ra?
Bạn sẽ cảm thấy tự do. Bạn sẽ nhận ra rằng không có gì thực sự ràng buộc bạn cả.
Nhưng điều đó có nghĩa là gì? Nó có nghĩa là bản ngã của bạn không còn cần thiết nữa. Và đây là điều bản ngã sợ nhất.
Bản ngã không muốn bạn tỉnh thức. Nó muốn bạn tiếp tục chìm đắm trong những vòng lặp suy nghĩ miên man, tiếp tục đau khổ, tiếp tục tìm kiếm một thứ gì đó để bấu víu. Vì nếu bạn thực sự thức tỉnh, nó sẽ mất đi sức mạnh.
Một người đàn ông thành đạt, có vợ đẹp con ngoan, nhưng lại cảm thấy chán nản mỗi khi lướt mạng xã hội và thấy người khác giàu hơn mình.
Một người phụ nữ đã có một gia đình êm ấm, nhưng chỉ vì thấy bạn bè du lịch sang chảnh, cô bỗng cảm thấy cuộc đời mình tẻ nhạt.
Bản ngã không muốn bạn hạnh phúc, nó muốn bạn so sánh. Nó thì thầm:
• “Mày có thành công không? Hãy nhìn xem, người khác hơn mày kìa!”
• “Mày có hạnh phúc không? Nhưng có ai đó hạnh phúc hơn mày đấy!”
Càng so sánh, ta càng thấy mình thiếu thốn. Càng thấy mình thiếu thốn, ta càng chạy theo những thứ vô nghĩa để chứng tỏ bản thân.
Có bao giờ bạn tự hỏi: tại sao ta cứ bị thu hút vào những mối quan hệ khiến mình tổn thương?
Một người phụ nữ từng bị cha mẹ kiểm soát quá mức, lớn lên lại yêu một người đàn ông có tính chiếm hữu. Cô cảm thấy mình bị giam cầm, bị kiểm soát, nhưng không thể dứt ra.
Một người đàn ông từng bị phản bội, lại vô thức yêu những người phụ nữ không đáng tin. Anh cứ lặp lại bi kịch cũ, như thể đó là điều duy nhất mà anh biết cách trải nghiệm.
Tại sao?
Vì bản ngã không muốn ta chữa lành. Nó muốn ta tiếp tục chơi lại những vở kịch cũ, tiếp tục đau khổ theo cách ta đã quen thuộc.
Bản ngã ghét sự thay đổi. Nếu bạn đã luôn là một người chịu đựng, nó muốn bạn tiếp tục chịu đựng. Nếu bạn đã luôn là một người bị tổn thương, nó muốn bạn tiếp tục bị tổn thương.
Đó là lý do tại sao, nếu không nhận thức rõ ràng, ta sẽ vô thức chọn những con đường dẫn ta quay lại chính nỗi đau cũ.
Bản ngã không muốn bạn cảm thấy đủ đầy. Nếu bạn cảm thấy đủ, bạn sẽ không còn chạy theo nó nữa.
• Người có tiền, muốn nhiều hơn.
• Người có danh vọng, muốn giữ chặt nó.
• Người đã được yêu thương, vẫn luôn sợ bị bỏ rơi.
Bản ngã thì thầm: “Mày chưa đủ đâu. Hãy cố gắng hơn. Hãy lo lắng hơn. Hãy kiểm soát nhiều hơn.”
Nhưng khi nào mới là đủ? Không bao giờ. Vì bản ngã sẽ không bao giờ cho phép bạn dừng lại.
Nếu bạn muốn thực sự tự do, bạn phải bước ra khỏi vở kịch của bản ngã.
• Nhìn thấy những suy nghĩ đang lừa dối bạn.
• Nhận ra rằng bạn không phải là câu chuyện mà bản ngã dựng lên.
• Chấp nhận rằng bạn không cần phải tiếp tục đóng vai “người đáng thương”, “người chịu đựng”, hay “người chưa đủ tốt”.
Và khi đó, bạn sẽ cảm thấy một sự nhẹ nhõm kỳ lạ. Không còn những vở kịch, không còn những vòng lặp đau khổ.
Chỉ còn bạn, trong sự tự do thật sự.