Phật Giáo Muôn Nhánh - Vi Diệu Pháp

Phật Giáo Muôn Nhánh: Khi Con Đường Giải Thoát Có Quá Nhiều Lối Rẽ (Mà Lối Nào Cũng Tới Niết Bàn!)

Ngày xửa ngày xưa, à không, khoảng hơn 2500 năm trước thôi, có một chàng hoàng tử tên là Siddhartha Gautama. Chán cảnh cung vàng điện ngọc nhưng vẫn thấy đời “có gì đó sai sai”, chàng quyết tâm đi tìm câu trả lời cho câu hỏi muôn thuở: “Sao mà khổ thế?”. Sau một thời gian tu tập “khổ hơn cả chữ khổ”, cuối cùng chàng ngồi thiền dưới gốc cây bồ đề và… “Aha!”. Chàng tìm ra rồi! Chàng thành Phật.

Ông Phật dạy rằng: Đời là bể khổ (ai cũng biết!). Khổ có nguyên nhân (do mình tham, sân, si tùm lum). Khổ có thể chấm dứt (tin vui!). Và có con đường để hết khổ (Bát Chánh Đạo – kiểu như 8 bước để “hack” não, sống tỉnh táo hơn). Cốt lõi là giữ giới cho thân tâm “sạch sẽ”, tập trung thiền định cho tâm “yên tĩnh”, và phát triển trí tuệ để nhìn rõ “bản chất thật” của mọi thứ (vô thường, khổ, vô ngã – nói chung là đừng bám víu!). Nghe thì đơn giản ha?

Nhưng mà, bạn biết đấy, con người mà. Cùng một lời dạy, nhưng mỗi người nghe, mỗi người hiểu, mỗi người thực hành lại ra một kiểu. Giống như cùng một công thức nấu ăn, đưa cho 10 ông đầu bếp, thể nào cũng ra 10 món “biến tấu” khác nhau, tùy khẩu vị, tùy nguyên liệu sẵn có, tùy tâm trạng lúc nấu nữa! Phật giáo cũng vậy đó.

Theo dòng thời gian, các đệ tử, rồi đệ tử của đệ tử, mang lời Phật dạy đi khắp nơi. Mỗi nơi một văn hóa, một nếp nghĩ. Rồi các vị thầy lại dày công “nghiên cứu sâu”, “phân tích kỹ”, viết ra hàng đống sách vở (gọi là Luận tạng, Vi Diệu Pháp – kiểu như “Phật học nâng cao” ấy). Thế là từ một gốc cây Bồ Đề ban đầu, khu vườn Phật giáo bắt đầu mọc ra đủ thứ nhánh cây, cành lá sum suê.

Mình điểm qua vài “nhánh” chính cho dễ hình dung nhé:

Nhánh “Nguyên Thủy” (Theravāda): Team “Chuẩn Vị Xưa”
- Tư tưởng chính: Mấy anh này bảo: “Nghe lời Phật dạy gốc trong kinh Pāli là chuẩn nhất rồi, không thêm bớt gì nha!”. Họ tập trung vào con đường giải thoát cho chính mình trước (thành A-la-hán). Kiểu như, muốn cứu người khác thì mình phải biết bơi đã chứ!
- Cách tu: Rất kỷ luật, nghiêm trì giới luật, miệt mài thiền định (đặc biệt là thiền Vipassanā – quán sát tâm mình nó nhảy nhót lung tung ra sao). Giống như mấy vận động viên Olympic ấy, khổ luyện ghê lắm! Họ cẩn thận “kiểm kê” từng cái tâm niệm thiện ác y như kế toán kiểm sổ sách vậy.
- Phong cách: Cổ điển, nghiêm túc, “less is more”. Thấy nhiều ở Thái Lan, Sri Lanka, Miến Điện…
Nhánh “Đại Thừa” (Mahāyāna): Team “Mình Cùng Nhau Vui”
- Tư tưởng chính: Mấy anh chị này thì thoáng hơn: “Giải thoát một mình buồn lắm! Phải kéo cả làng cùng đi mới vui!”. Họ đề cao lòng từ bi, muốn cứu độ tất cả chúng sinh (lý tưởng Bồ Tát – kiểu siêu anh hùng không màng danh lợi). Họ còn bảo, ai cũng có “mầm Phật” trong người, chỉ là chưa “kích hoạt” thôi. Và họ chiêm nghiệm sâu về “Tánh Không” – tức là mọi thứ rốt cục chỉ là “rỗng không”, không có cái lõi cố định, nên đừng chấp vào làm gì cho khổ.
- Cách tu: Phong phú cực kỳ! Đủ các pháp môn. Giống như một siêu thị tâm linh vậy.
- Phong cách: Cởi mở, đa dạng, “more is more”. Phổ biến ở Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc, Tây Tạng… Nhánh này lại có nhiều “chi nhánh con” rất thú vị:
  - Chi nhánh Thiền Tông (Zen/Chan/Seon): Team “Bớt Nói, Làm Đi!”
    - Mấy vị này không khoái lý luận dài dòng. Họ bảo: “Chân lý ở ngay trước mắt, trong từng hơi thở, tách trà. Ngồi đó phân tích làm gì?”. Cứ thiền, cứ sống trong hiện tại, rồi tự “ngộ” ra thôi. Đôi khi thầy còn hỏi mấy câu “xoắn não” (công án) để trò tự phá vỡ tư duy cũ. Kiểu như “less talk, more action (or non-action?)”.
  - Chi nhánh Tịnh Độ Tông (Pure Land): Team “Gọi Tổng Đài Trợ Giúp A-Di-Đà”
    - Mấy bác này thì thực tế: “Thời này tự mình tu khó quá, nghiệp nặng, cám dỗ nhiều. Thôi thì mình thành tâm niệm danh hiệu Phật A-Di-Đà, cầu Ngài ‘bốc’ mình về Cõi Cực Lạc cho dễ tu tiếp!”. Họ tin vào “tha lực” (sức mạnh của Phật) bên cạnh “tự lực”. Kiểu như đi thi khó quá thì bấm nút “trợ giúp từ người thân” vậy. Rất phổ biến vì dễ thực hành.
  - Chi nhánh Duy Thức Tông (Yogācāra): Team “Tất Cả Là Do Tâm Mà Ra Thôi!”
    - Đây là mấy nhà “tâm lý học Phật giáo” hạng nặng. Họ bảo: “Cái thế giới bạn thấy á? Toàn là do cái tâm bạn nó ‘chiếu phim’ ra thôi!”. Mọi thứ đều từ thức (vijñāna) mà biến hiện. Muốn hết khổ? “Reset” cái tâm đi! Hơi bị “hack não” nhưng rất sâu sắc.
Nhánh “Kim Cang Thừa” (Vajrayāna / Mật Tông): Team “Đường Tắt Cao Tốc (Có Điều Kiện)”
- Tư tưởng chính: Vẫn là nền tảng Đại Thừa (từ bi, trí tuệ), nhưng mấy vị này có thêm “bí kíp” để đi nhanh hơn. Họ dùng đủ “công cụ”: thần chú (mantra), hình ảnh quán tưởng (mandala, các vị Phật), ấn quyết tay (mudra), nghi lễ… để chuyển hóa năng lượng tiêu cực thành trí tuệ giác ngộ.
- Cách tu: Rất phức tạp, màu sắc, đòi hỏi phải có thầy (Guru/Lama) giỏi hướng dẫn tận tình, nếu không dễ “tẩu hỏa nhập ma”. Kiểu như lái xe công thức 1 vậy, tốc độ cao nhưng phải có kỹ năng và người hướng dẫn chuyên nghiệp.
- Phong cách: Huyền bí, mạnh mẽ, “high-tech” về tâm linh. Chủ yếu ở Tây Tạng, Bhutan, Mông Cổ, và một phần Nhật Bản (Shingon).

Vậy Túm Lại Là Gì?

Nhìn vào mớ “nhánh nhóc” này, có thể bạn thấy hơi… rối. Nhưng thực ra, cái hay của Phật giáo chính là ở sự đa dạng đó. Nó giống như một cái cây cổ thụ khổng lồ, có nhiều cành, nhiều lá, nhưng tất cả đều hút chung một dòng nhựa sống từ gốc rễ (là lời dạy nguyên thủy của Đức Phật về chấm dứt khổ đau).

Mỗi nhánh, mỗi pháp môn là một “phương tiện thiện xảo”, một con đường được “thiết kế” cho những kiểu người, những căn cơ khác nhau. Có người thích con đường kỷ luật, tự lực cánh sinh (Theravāda). Có người lại giàu lòng thương, muốn chung tay giúp đời (Mahāyāna). Có người hợp với thiền định tĩnh lặng (Thiền). Có người đặt trọn niềm tin vào Phật (Tịnh Độ). Có người lại muốn dùng những phương pháp mạnh mẽ, tốc độ (Vajrayāna).

Không có con đường nào là “xịn” hơn con đường nào một cách tuyệt đối cả. Con đường “xịn” nhất chính là con đường phù hợp với bạn, giúp bạn bớt khổ, sống vui vẻ và ý nghĩa hơn. Thế nên, thay vì tranh cãi xem nhánh nào “đúng” hơn, có lẽ chúng ta cứ vui vẻ tìm hiểu, chọn cho mình một lối đi phù hợp, và tôn trọng những người đang đi trên lối khác. Vì suy cho cùng, đích đến vẫn là một bầu trời trong xanh an lạc mà thôi, phải không?

Hy vọng màn “tản mạn” hơi tưng tửng này giúp bạn hình dung khu vườn Phật giáo dễ hơn một chút! Cứ từ từ khám phá nhé, vui lắm đấy!